Sinh quyển

I. Khái niệm

Tập hợp sinh vật và các nhân tố môi trường vô sinh trên trái đất hoạt động như 1 hệ sinh thái lớn nhất được gọi là sinh quyển.

II. Các khu sinh học chính trên trái đất.

Bề mặt trái đất không đồng nhất về các điều kiện địa lí, địa chất, thổ nhưỡng, khí hậu và thảm thực vật. Các hệ sinh thái rất lớn đặc trưng cho đất đai và khí hậu của 1 vùng địa lí xác định được gọi là các khu sinh học (biom)

1. Các khu sinh học trên cạn.

a. Đồng rêu (Tundra)

Đồng rêu phân bố thành 1 đai viền lấy rìa bắc châu Á, Bắc Mĩ, quanh năm băng giá, đất nghèo, thời kì sinh trưởng rất ngắn. Thực vật ưu thế là rêu, địa y, cỏ bông. Động vật có gấu trắng Bắc Cực, tuần lộc… có thời kì ngủ đông dài, 1 số có tập tính di cư trú đông ở phương Nam.

b. Rừng lá kim phương Bắc (Taiga).

Rừng lá kim nằm kề phía nam đồng rêu, diện tích lớn nhất tập trung ở Xiberi. Ở đây, mùa đông dài, tuyết dày; mùa hè ngắn nhưng ngày dài và ẩm. Cây lá kim (thông, tùng, bách) chiếm ưu thế, động vật sống trong rừng là thỏ, linh miêu, chó sói, gâú…

c. Rừng lá rộng rụng theo mùa và rừng hỗn tạp ôn đới Bắc Bán Cầu.

Khu sinh học này tập trung ở ôn đới, có đặc trưng là mùa sinh trưởng dài; lượng mưa trung bình, phân bố đều trong năm; độ dài ngày và các điều kiện môi trường biến động lớn theo mùa và theo vĩ độ. Thảm thực vật gồm những cây thường xanh và nhiều cây lá rộng rụng theo mùa. Khu hệ động vật khá đa dạng nhưng không loài nào chiếm ưu thế.

d. Rừng ẩm thường xanh nhiệt đới.

Kiểu rừng này tập trung ở nhiệt đới xích đạo, nơi có nhiệt độ cao, lượng mưa trên 2.250 mm. Diện tích rừng lớn nhất thuộc lưu vực sông Amazon (Brazin), Công Gô (châu Phi) và Ấn Độ - Malaysia. Thảm thực vật phân tầng, nhiều cây cao, tán hẹp, cây dây leo thân gỗ, cây họ Lúa có kích thước lớn (tre, nứa,…), nhiều cây có quả mọc quanh thân (sung, mít…), nhiều cây sống bì sinh, kí sinh, khí sinh. Động vật lớn gồm voi, gấu, hổ, báo, trâu, bò rừng, hươu, nai, sơn dương, lợn rừng, trăn, rắn… Côn trùng rất đa dạng như: bướm, muỗi, ruồi… Ở 1 số nơi có kiểu rừng mưa, rụng lá vào mùa khô và rừng nhiệt đới vùng núi cao. Rừng mưa nhiệt đới là lá phổi xanh của hành tinh, nhưng hiện nay đang bị suy giảm do khai thác quá mức.

2. Các khu sinh học dưới nước.

a. Khu sinh học nước ngọt.

Khu sinh học nước ngọt gồm các sông, suối, hồ, đầm… chiếm 2% diện tích bề mặt Trái Đất. Động, thực vật nước ngọt là khá đa dạng, song vai trò quan trọng nhất phải kể đến là cá, sau là 1 số loài giáp xác lớn (tôm, cua), thân mềm (trai, ốc…). Những mặt nước lớn như đầm, hồ… còn là nơi kiếm ăn của các loài chim nước, nhất là các loài chim di cư trú đông, tránh rét.

b. Khu sinh học nước mặn.

- Khu sinh học nước mặn bao gồm các đầm, phá, vịnh nông ven bờ, biển và đại dương, bao phủ 71% bề mặt trái đất, chứa trên 1.370.000 nghìn km³ nước mặn và là nơi sống của khoảng 200.000 loài động thực vật thủy sinh, trong đó gần 20.000 loài cá. Không những thế, đại dương còn là cỗ máy khổng lồ điều hòa khí hậu cho toàn hành tinh, tạo điều kiện cho phát triển giao thông hàng hải giữa các châu lục.

- Do tính không đồng nhất, biển và đại dương được chia thành nhiều vùng với những điều kiện môi trường và nguồn lợi sinh vật khác nhau.

- Thềm lục địa là vùng nước nông bao quanh lục địa với độ sâu tới gần 200m, đáy có độ dốc nhỏ và khá bằng phẳng, được chiếu sáng đầy đủ, giàu muối dinh dưỡng nên có năng suất sinh học cao. Hơn nữa, thềm lục địa còn chứa đựng nhiều hệ sinh thái có giá trị vào bậc nhất hành tinh như các hệ sinh thái cửa sông, chuỗi các đầm phá, vũng vịnh nông, rừng ngập mặn, các thảm cỏ biển và rạn san hô. Hàng năm, biển và đại dương cung cấp cho con người khoảng 100 triệu tấn hải sản, trong đó thềm lục địa đóng góp tới 70-80% tổng sản lượng, đồng thời còn là nơi khai khoáng, khai thác dầu mỏ và khí đốt, là địa bàn phát triển giao thông ven biển và mở mang du lịch sinh thái.

- Nước ta có bờ biển dài trên 3.260km, thềm lục địa rộng lớn với diện tích gần gấp 3 lần diện tích đất liền và trên 3.000 đảo và quần đảo lớn nhỏ, đưa nước ta trở thành quốc gia biển rộng lớn trong khu vực. Biển Đông giàu tài nguyên sinh vật, khoáng sản, dầu mỏ và khí đốt, nên không chỉ là chỗ dựa cho sự tồn tại và phát triển kinh tế, xã hội mà còn là đầu mối giao thông biển quốc tế, địa bàn chiến lược trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, bảo vệ chủ quyền và an ninh dân tộc.